Binnen het project Streekeigen Landschap zijn 'portretten' gemaakt van zeven agrarische bedrijven in de zeven natuurlijke landschappen van Overijssel, van historie tot en met toekomst. Eén daarvan is het erf van de familie Menkveld, gelegen in het rivierenlandschap in Olst.
Rivierenlandschap langs de IJssel
De IJssel heeft veel invloed heeft gehad op de ontwikkeling van het landschap. De oorsprong van het natuurlijke landschap rondom de IJssel ligt in de voorlaatste ijstijd, ca. 200.000 tot 125.000 jaar terug. Het landijs dat vanuit Scandinavië naar het zuiden oprukt, slijt een breed dal uit ter hoogte van het latere Salland. Aan weerszijden van het ijs wordt de ondergrond opgestuwd. Zo ontstaan de Veluwe en de Sallandse Heuvelrug met daartussen de IJsselvallei. Door het windige poolklimaat tijdens de laatste ijstijd wordt zand uit de bedding opgestoven, dat het hele landschap bedekt met een laag dekzand. Zo ontstaat een reliëfrijk landschap met rivierduinen, dekzandruggen en laagten. Door de opwarming na de ijstijd, ontwikkelt zich op de hogere koppen een oerbos met eik, linde, iep, els en berk. In de lagere delen vind je uitgestrekte moerassen, broekbossen, wilgenstruwelen, heischrale graslanden en vochtige heideveldjes.
Prehistorische mens
De oeverwallen en rivierduinen langs de IJssel vormen zeer geschikte plekken voor jagers-verzamelaars om hun kampen op te slaan. Deze locaties bieden toegang tot drinkwater en handelsnetwerken via water en liggen hoog genoeg voor droge voeten. Ook de eerste boeren vestigen zich op deze locaties. In de lager geleden IJsselvallei zijn uit de Romeinse tijd en vroege middeleeuwen veel nederzettingen bekend.
Middeleeuws dorpslandschap 800 - 1850
In de 8e en 9e eeuw groeit de bevolking in de IJsselvallei. Nederzettingen en akkers krijgen een vaste plek in het landschap. Op de hogere rivierduinen en oeverwallen verschijnen boerderijen en akkers. De lage delen worden gebruikt als wei- en hooiland. In de 14e eeuw wordt een begin gemaakt met de aanleg van dijken langs de IJssel en het ontginnen van de lagere gronden. Daarbij wordt een stelstel van kunstmatige waterlopen gegraven. Na de ontwatering worden de gebieden in gebruik genomen. De uiterwaarden, die buiten de dijk liggen, worden verdeeld onder de dorpen en gebruikt als gemeenschappelijke weidegronden. Op deze manier ontstaat een kleinschalig landschap met dorpen en bouwlanden op de hogere gronden, gemeenschappelijke weidegronden in de uiterwaarden en weide- en hooilandjes op de lagere kleiige gronden verder van de rivier af.
Ontginning en modernisering
Vanaf de 19e eeuw verandert het landschap. De marken worden ontbonden en de gemeenschappelijke gronden verdeeld. Rijke stedelingen met bestaande of nieuw opgerichte landgoederen worden de nieuwe eigenaars en vormen de gronden om tot productiebos of grasland. Rivieren en beken worden steeds meer naar de hand van de mens gezet. In de IJssel legt men kribben aan om de rivier in bedwang te houden. Het proces van meanderen wordt zo afgeremd, waardoor een rechte, goed bevaarbare rivier ontstaat. Ook komt in het uiterwaardengebied de baksteenindustrie op gang. In het midden van de 19e eeuw heeft de gemeente Olst maar liefst vijf baksteenfabrieken in de uiterwaarden van de IJssel.
De Kuiperij en de familie Menkveld
De boerderij van de familie Menkveld wordt in bronnen aangeduid als De Kuijper. Vanaf de 18e eeuw is de rijke koekenbakkersfamilie Klopman – Baerselman uit Deventer de eigenaar van het erf. Volgens de familie Menkveld stamt de huidige bebouwing uit 1877. Begin 20e eeuw is de bedrijfsvoering gemengd met koeien, kippen en varkens. Op de bouwlanden wordt graan en voedsel verbouwd en de weilanden zijn in gebruik als hooiland en weiland voor het vee. Het hooi wordt opgeslagen in de grote hooiberg achter op het erf. Daarnaast is er op het erf een groentetuin en ook een fruitboomgaard. Naarmate de 20e eeuw vordert, wordt de bedrijfsvoering moderner en intensiever. Toch heeft er geen ruilverkaveling plaatsgevonden in dit gebied. Hierdoor is de verkaveling grotendeels behouden. Rond 1980 krijgt het bedrijf te maken met de beperkende nitraatrichtlijnen. Ook worden de richtlijnen voor het naastgelegen waterwingebied aangescherpt. Hierdoor is verder intensiveren van het bedrijf niet mogelijk. Bovendien heeft de familie - ook al destijds - niet de ambitie om te specialiseren.
Gezonde bodem, biodiversiteit, kringloop
Per januari 2023 hebben Jan en Lydia Menkveld het bedrijf overgenomen. Een goede balans tussen landbouw en natuur blijft het uitgangspunt voor de bedrijfsvoering. Hierbij staan een gezonde bodem, biodiversiteit en de kringloopgedachte centraal. In 2020 bracht het college van Rijksadviseurs een rapport uit over de pilot Landschapsinclusieve Landbouw in Salland. In het rapport worden streefwaarden benoemd om tot een landschapsinclusieve landbouwsector te komen in 2050. Het bedrijf van de familie Menkveld al aan veel van de streefwaarden.
