Project

Streekeigen Landbouw - portret Erf Eker

Klaas Eker & boerderij
Klaas Eker & boerderij 
N 52° 29.556' E 006° 12.077'

Binnen het project Streekeigen Landschap zijn 'portretten' gemaakt van zeven agrarische bedrijven in de zeven natuurlijke landschappen van Overijssel, van historie tot en met toekomst. Eén daarvan is het erf van Klaas Eker, gelegen in het laagveenlandschap van Dwarsgracht in de Kop van Overijssel.

Laagveenlandschap < 800

Het landschap in de Kop van Overijssel bestaat van nature uit een aantal hoogten met daartussen veengebied. De hoogten - zoals het hoge land van Vollenhove en de stuwwallen van Steenwijk en Paaslo - zijn ontstaan door het oprukkende ijs in de voorlaatste ijstijd. Het veen is ontstaan na afloop van de laatste ijstijd zo’n 10.000 jaar geleden. De aarde warmt op en er ontwikkelt zich een gesloten vegetatiedek. De zeespiegel stijgt door het smelten van de ijskappen. Door het hogere grondwaterpeil vormt zich in de laaggelegen gebieden van Overijssel een dikke spons van veenmossen. Deze veenvorming duurt tot circa 1000 n.Chr.

Prehistorie: te nat voor bewoning

Toen jagers en verzamelaars rondtrokken door Overijssel, was er nog geen sprake van veenvorming in de Kop van Overijssel. Het is goed mogelijk dat er mensen leefden in het zandlandschap van toen, in tijdelijke kampementen op de hogere dekzandkoppen. Daar zijn mogelijk de eerste boeren gestart met landbouw. Vanaf het moment dat het veen zich ontwikkelde, trokken de boeren weg naar hogere, drogere plekken. Het uitdijende veenmoeras was te nat voor permanente bewoning. Vanaf de hogere gronden werden de randen van het veen wel gebruikt om in te jagen of als religieus landschap om in te offeren. Ook werd het veen als grondstof gebruikt.

Laagveenlandschap in de middeleeuwen

In de middeleeuwen was Dwarsgracht onderdeel van het dorpslandschap van Giethoorn. De ontginning van dit gebied start rond de 11e eeuw door de bisschop van Utrecht. De lagere veengebieden worden collectief voor de landbouw ontgonnen en boerderijen worden gebouwd op hogere delen langs de waterloop. Van daaruit worden sloten het veen in gegraven, die ook als kavelgrenzen dienen. Het ontwaterde hoogveen wordt als akker gebruikt met daarop soorten als boekweit en vlas. Door de ontwatering klinkt het hoogveen in en dus trekt men verder het veen in en verplaatst de boerderijen. Langs de achtergrens van een ontginningsblok wordt een 'leidijk' aangelegd, zodat het zure water uit het onontgonnen hoogveen niet op de akkers en weilanden vloeit. De natte achtergebleven laagveenpercelen worden gebruikt als wei- en hooiland. Ook eendenkooien worden gebouwd. Het verplaatsingsproces herhaalt zich meermaals en levert lintdorpen op zoals Giethoorn.

Laagveenlandschap, Weerribben-Wieden
Laagveenlandschap, Weerribben-Wieden  Foto Gonny Sleurink
Manuscriptkaart Nijeveen, Kolderveen, Zuidveen, Giethoorn (ca. 1550)
Manuscriptkaart Nijeveen, Kolderveen, Zuidveen, Giethoorn (ca. 1550)  Foto Gemeentearchief Kampen
Landschap Dwarsgracht na vervening
Landschap Dwarsgracht na vervening  Foto Franse kaart van 1811-1813
Ontginning Polder Giethoorn
Ontginning Polder Giethoorn  Foto Bron: 'Giethoorn en de werkverschaffing 1928-1940', T.R. Stegeman
Andries Eker, die het hooi vanaf  het water op de hooiberg laadt
Andries Eker, die het hooi vanaf het water op de hooiberg laadt  Foto Klaas Eker
Vaarboeren Dwarsgracht
Vaarboeren Dwarsgracht  Foto Klaas Eker

Turfwinning - 17e eeuw

Vanaf de 17e eeuw komt rondom Giethoorn grootschalige turfwinning op gang. Hoog- en laagveen worden afgegraven voor de productie van turf. Voor het vervoer van turf worden grachten gegraven, waaronder de Dwarsgracht. Giethoorn is als één van de eerste gebieden in Overijssel volledig verveend. Er zijn dan nog geen regels voor turfwinning. Legakkers werden daarom smal en braken makkelijk door tijdens stormen. Soms wordt zelfs de legakker verveend. Daardoor ontstaan grote plassen, de zogeheten 'wieden'. In deze periode van commerciële turfwinning is landbouw slechts een nevenactiviteit.

Vaarboeren

Na de vervening trekken veel turfstekers naar Zuidwest Friesland om daar het vervenen voort te zetten. Het waterrijke landschap dat na de vervening overblijft, bestaat uit trekgaten, zetwallen en wieden en wordt door de achterblijvers gebruikt voor kleinschalige veehouderij, visserij en rietteelt. Omdat er geen wegen zijn tussen de percelen moet alles - van vee tot gereedschap - worden vervoerd over water. De boeren krijgen daarom de naam 'vaarboeren'. De kleine vervenershuisjes worden uitgebouwd tot boerderijen met een opgehoogd achterhuis om hooi op te slaan; de kenmerkende 'kamelenrugboerderijen'.

Inpoldering - 20e eeuw

In de 20e eeuw wordt een deel van het gebied ingepolderd t.b.v. landbouw. Zo ontstaat o.a. de polder Giethoorn. Grote ontginningsboerderijen worden gesticht. Delen die niet zijn ingepolderd, komen in de loop van de 20e eeuw in handen van natuurorganisaties en vormen nu het Nationaal Park Weerribben-Wieden.

Kleinschalige landbouw

De vaarboeren in Dwarsgracht blijven tot in de 20e eeuw actief. Terwijl de sector elders in rap tempo grootschaliger en intensiever wordt, blijft de landbouw in Dwarsgracht kleinschalig; de kleine kavels lenen zich niet voor grote aantallen vee en vervoer via water houdt modernisering tegen. Het inkomen wordt aangevuld met rietteelt of visserij. De familie Eker op Dwarsgracht 41 heeft op het hoogtepunt 17 melkkoeien. Technische innovaties zoals buitenboordmotor en melkmachine maken het werk lichter, maar het boerenbestaan in Dwarsgracht blijft ploeteren.

Erf Klaas Eker vanaf eind 20e eeuw: verbreding

De huidige rietgedekte boerderij met kamelenrug aan Dwarsgracht 41 is begin 19e eeuw gebouwd. Als Klaas Eker het agrarische bedrijf van zijn ouders eind 20e eeuw overneemt, blijkt al snel dat het niet langer reëel is om vee te houden. Gekozen wordt voor verbreding van het bedrijf met loonwerk (maaien en afvoeren van botanisch hooiland op natuurgrond, het afgevoerde maaisel doet dienst als strooisel voor biologische boeren of als grondstof voor compost), recreatie (Logement Boer Klaas) en de eigen agrarische werkzaamheden op ca. 7 ha (pacht) grond (botanisch hooiland en rietteelt).

Erfschets Eker
Erfschets Eker  Foto Geert Schoemakers
Robert Pater legt uit, John Ruiter

Erfschets erf Eker

Erf Eker heeft zich door de eeuwen heen ontwikkeld en bevat elementen uit verschillende tijdlagen. In het kader van dit project hebben veldadviseurs Geert Schoemakers en Robert Pater een erfschets gemaakt met daarop kansen om het erf (nog) meer streekeigen in te richten en de biodiversiteit te vergoten. In het laagveenlandschap zijn de erven van oudsher klein en op het erf van Klaas Eker zijn veel historische elementen nog in tact. De historische boomgaard op het voorerf viel daarbij op. Een aantal bomen is verdwenen of in slechte staat en zou vervangen en/of hersteld kunnen worden.

Ook op zoek naar advies over de streekeigen inrichting van jouw erf? Neem contact op met onze veldadviseurs:

Schakel marketing cookies in om deze content te tonen

Voor video's maken we o.a. gebruik van YouTube. YouTube plaatst cookies voor het weergeven van relevante video's.

Cookie-instellingen
Steun natuur en landschap in Overijssel!

Dit kan al vanaf € 2,00 per maand!

Meld je aan