Hoogveen wordt onder water gevormd en bestaat uit resten veenmos (Sphagnum). Het mos vormt dikke kussens en houdt regenwater vast, waardoor de waterspiegel van hoogveengebied boven de lokale grondwaterstand kan uitstijgen. Dit voorkomt dat de kussens uitdrogen. Op veel plekken is het veen ontwaterd om te gebruiken als landbouwgrond, met het gevolg dat het veen wegrotte.
Veenmos
Hoogveen is een pakket van op elkaar gepakte, onverteerde, dode plantenresten, voornamelijk veenmos. Dit veenmos groeit, soms in de vorm van kussens, aan het veenoppervlak en zuigt zich als een spons vol met regenwater. In hoogveen groeien maar enkele andere plantensoorten. Op hoger gelegen plaatsen komt wollegras voor en op drogere plaatsen diverse heidesoorten.
Arme grond
Hoogveen heeft een bruine tot zwarte kleur en is in duizenden jaren uitgegroeid tot een pakket van plaatselijk wel vijf of zes meter dikte. Regenwater is erg arm en veenmos is een van de weinige plantensoorten die kan aarden. Kussens van veenmos zuigen zich vol met regenwater. Het veenmos sterft van onderen af maar groeit aan de bovenzijde door. Het hoogveen is dus zelfvoorzienend in zijn waterhuishouding en is alleen afhankelijk van regenwater, niet van grondwater. In de loop van duizenden jaren vormt zich op deze wijze hoogveen.
Hoogveen verdwijnt
Het hoogveen is bijna overal verdwenen door toedoen van de mens. Van de 16e tot en met de 19e eeuw werd het veen afgegraven, gedroogd en verhandeld als turf. Ook door ontwatering ten behoeve van landbouw verdween het veen. In Overijssel vind je nog een aantal hoogveengebieden, zoals het Wierdense veld, Engbertsdijkvenen en bij Vriezenveen. Het veenlandschap vormt de leefomgeving voor specifieke plant- en diersoorten die de zure en natte omstandigheden nodig hebben. Denk aan lavendelhei, ronde zonnedauw, hoogveenglanslibel, heikikker en de gladde slang.
