De Markelose Berg is met haar 7,5 hectare een bescheiden terrein, maar zit boordenvol geschiedenis. Vooral de Tweede Wereldoorlog heeft sporen nagelaten op berg. Het indrukwekkende Provinciale Verzetsmonument op de top van de berg herinnert ons daaraan. Het omliggende park was hard toe aan onderhoud.
Vroege bewoning op oude stuwwal
Op één van de stuwwallen rondom Markelo vind je de Markelose Berg, ook wel Markelerberg genoemd. De berg maakt deel uit van de Sallandse heuvelrug, ontstaan door het oprukkende ijs uit de voorlaatste ijstijd. Archeologisch onderzoek laat zien dat de bewoningsgeschiedenis van de berg ver teruggaat in de tijd. De hoge gronden vormden al vroeg een aantrekkelijke vestigingsplek. Bij opgravingen zijn archeologische resten aangetroffen uit het Midden-Neolithicum tot en met de middeleeuwen, waaronder fragmenten van bijlen en pijlspitsen en aardewerk van Trechterbekercultuur.
Rechtspraak op de berg
In de middeleeuwen speelde de Markelose Berg een belangrijke rol in de Twentse rechtspraak. Saksen uit de wijde omgeving hielden er hun volksvergaderingen op de 'dingplaats'; een plek die speciaal voor de rechtspraak werd afgebakend met takken, onderling verbonden door een koord. Het oude gemeentewapen van Markelo verwijst daar nog naar. Ook werden in de 13e en 14e eeuw de bisschoppen van Utrecht op de Markelose Berg ingehuldigd als leenheren van Twente. De bisschopsmijter in het wapen van Markelo herinnert aan die tijd.
Oorlogsgeschiedenis zichtbaar houden
Ook sporen van recentere geschiedenis zijn volop aanwezig op de Markelose Berg. Henk Noteboom is één van de vele vrijwilligers die zich inzet voor het levend houden van de oorlogsgeschiedenis in en om Markelo. “Onder andere door de strategische ligging is op de Markelose Berg tijdens de Tweede Wereldoorlog veel gebeurd”, vertelt Henk. “Het is dan ook niet gek dat juist op deze plek het Overijssels Verzetsmonument is geplaatst. Hier in de omgeving vind je bomkraters, bomscherven en loopgraven uit die tijd. Ook zijn hier vlakbij bemanningsleden van een geallieerde neergestorte bommenwerper omgekomen.” Samen met buurtbewoners heeft Henk het initiatief genomen om deze cultuurhistorie door middel van gedenktekens en wandelroutes in beeld te brengen.
Overijssels Verzetsmonument
Het Overijssels Verzetsmonument bevindt zich op de top van de Markelose Berg. Kunstenaar Titus Leeser (1903 - 1996) wilde met zijn ontwerp verzetsstrijders en hun gevallen kameraden eren. Het monument bestaat uit drie grote zuilen met platen van Franse kalksteen, die als bladzijden van een boek de namen vermelden van de 470gevallenen verzetsstrijders uit Overijssel. Jaarlijks vindt hier op 4 mei de provinciale Dodenherdenking plaats. Martijn Horst, erfgoedspecialist bij Landschap Overijssel, denkt dat Titus Leeser ook het ontwerp voor het bijbehorende park heeft gemaakt.
“Krantenartikelen en archieven uit die tijd vertellen ons dat de maker voor ogen had dat het monument indruk maakt, doordat de witte zuilen scherp afsteken tegen een achtergrond van hoge, donkere dennen. De beplanting aan de noordkant werd laag gehouden, zodat het zicht vanaf de omliggende verkeersweg op het monument optimaal was.”
Onderhoud park
Het park was dringend aan onderhoud toe. “Het uitzicht op het monument vanaf de weg was verdwenen en de donkergroene achtergrond gekapt. Ook zijn de jonge berken doorgeschoten tot grote volwassen bomen. Het park maakte een te besloten indruk; het ging bijna op in het omliggende bos. En dat staat in contrast met wat oorspronkelijk is bedoeld”, licht Martijn toe. Om de sporen van de geschiedenis in het landschap levend te houden, is het park recent opgeknapt. Met het oorspronkelijke ontwerp in het achterhoofd zijn de borders en het grasveld onder handen genomen. Vrijwilliger Henk Noteboom heeft samen met een ploeg vrijwilligers geholpen bij het parkonderhoud. “We hebben de paden vernieuwd, zodat het monument nu ook toegankelijk is voor mensen die moeilijk ter been zijn.” Henk wijst op de snelgroeiende brandnetels en braamstruiken: “We zijn hier eigenlijk continu aan de slag zodat de paden vrij blijven van begroeiing.” Binnenkort worden ook de bankjes vervangen zodat ze qua stijl beter aansluiten bij het monument. En wie weet wordt in de toekomst ook nog de donkergroene achterwand van bomen teruggebracht. Voorlopig ziet het park er in elk geval weer aantrekkelijk uit en krijgt het verzetsmonument de aandacht die het verdient.
