Anders dan de andere landschapstypen is het heidelandschap geen oerlandschap. Bij een heidelandschap denken we meestal aan een zee van heidestruiken die in augustus en september voor prachtige paarse vlakten zorgt. Maar een heidelandschap is meer dan dat; zandige plekken, kruidige stukken, heideakkertjes, jeneverbesstruwelen, vennen en bos wisselen de paarse heide af.
Met deze variatie is een heidelandschap een thuis voor bijzondere planten en dieren die je elders niet vindt. Een specifieke biodiversiteit, die we graag in stand houden. Want de planten en dieren die hier leven, hebben nog maar weinig geschikt leefgebied in Nederland over.
Door de mens gemaakt
Een heidelandschap is een cultuurlandschap, een landschap door de mens gemaakt. De opkomst van heidevelden is verbonden aan de vestiging van mensen op een vaste woonplaats. Vanaf ongeveer 2200 v. Chr. gingen mensen tijdelijk op dezelfde plek wonen. Stukjes bos werden gekapt en verbrand om er vervolgens een akker aan te leggen.
Na een aantal jaren was de akker uitgeput en werd deze alleen nog gebruikt om vee te weiden. Op dergelijke plekken ontstonden de eerste heideveldjes. Dit waren kleine veldjes, waarbij de rest van het landschap onaangetast bleef.
De uitgestrekte heidevelden zoals we die nu nog op enkele plaatsen hebben, ontstonden pas later in de middeleeuwen. Vanaf de vroege middeleeuwen ontstonden nederzettingen met vaste akkers op hogere gronden dichtbij de boerderijen. Om de akkers te bemesten werd een kringloopsysteem gebruikt.
De zogeheten woeste gronden tussen nederzettingen werden gebruikt als gemeenschappelijke gronden. Daar kon vee grazen en werden plaggen gestoken. De plaggen werden vermengd met mest van het vee uit de potstal en opgebracht op de akkers. Door een toenemende bevolking werd dit systeem steeds intensiever, waardoor de gronden uitgeput raakten. Op deze plekken kon alleen nog heide groeien en ontstonden uitgestrekte heidevlaktes.
In de nieuwe tijd is de oppervlakte van de heidevlaktes sterk teruggedrongen. Door de uitvinding van kunstmest werd het kringloopsysteem overbodig. De gemeenschappelijke heidevelden werden daarom verkocht. Op veel plekken kochten landgoedeigenaren de gronden om er naaldbossen op te planten. Andere delen werden ontgonnen ten behoeve van de landbouw. De kleine stukken overgebleven heide werden natuurgebieden met bijzondere planten en dieren die je elders niet vindt.
