Punthorst: Zwarte Dennen

Geschiedenis gebied Punthorst

Schoutambt Hasselt: "Het was hard werken voor de te werk gestelde arbeiders uit de werkkampen op de woeste gronden in Punthorst. Een paar eeuwen later, zien we wat het geworden is: De toen aangelegde waterwegen (hier niet te zien) zijn te herleiden aan het onderstaande 'oude' verhaal".

De archieffoto's (1929) van het kanaal 'de Dedemsvaart' zijn afkomstig van de beeldbanken museum Palthehof (Den Hulst) en de historische vereniging Avereest. (Brug 6 en het turfschip.) De foto's (2012) van de 'oude Beentjesgraven met stuwtje' zijn van De Zonnehorst.

Citaat uit: 'Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant, "dinsdag den 23 maart 1855': De Beentjesgraven maakte vroeger een gedeelte uit van het kwartier Sallandt en het Hoog Schoutambt Hasselt. Zij diende tot waterlozing van de uitgebreide woeste gronden ten noorden van de zoogenaamde Haar.

Het was een hooge rug, welke dwars de velden doorsnijdt van de Zestien Hoeven, waaruit weleer het Kerspel Yhorst bestond. Maar door de onvermoeiden ijver van den genialen Willem Jan van Dedem, kwam 'de Dedemsvaart' te voorschijn. Dan moest 'en wal en gracht én de eigenlijke Beentjesgraven weg".

Kanaal 'de Dedemsvaart'

"Daarom luidt ook artikel 1 van het Besluit van Zijne Majesteit Lodewijk Napoleon, Koning van Holland, van de 12 van Zomermaand 1809, No 5, waarbij concessie tot het graven van de vaart verleend wordt als volgt: "Vermits tot het graven van de bovengenoemde vaart zal worden gebruik gemaakt van...

de waterleiding of graft, genaamd de Beentjesgraven, en dezelve tot een stilstaand kanaal zal worden ingericht, zoodat al het afkomend water ter zijde zal moeten worden afgeleid, zullen er aan de duikers, welke onder den bodem der vaart gelegd moeten worden, de vereischte capaciteit worden gegeven".

Huidige waterbergingsplannen

Waterberging De Zonnehorst

Vanaf het biologisch-dynamisch bedrijf De Zonnehorst kom je, via het regionale wandelnetwerk. ook langs de oude 'Beentjesgraven' het stuwtje en de waterberging. Tijdens de openingstijden van de streekwinkel kun je ook een 1.5 km rondwandeling (mei t/m oktober) maken over hun (bloemrijke) akkers.

De Zonnehorst

Over het wandelnetwerk

Tip: het is ook mogelijk om vanaf het natuurkampeerterrein van De Zonnehorst een LAW uit te stippelen via het regionale wandelnetwerk door o.a. regio Dalfsen en/of Staphorst. Volg hiervoor de markering (pijl: verschillende kleuren).

Hoe werkt het wandelnetwerk?

Kampweg: Joodse werkkampen

Turend door het bos, zie je links groenlanden. Toen waren het de woeste gronden die begin 20ste eeuw werden bewerkt door noeste arbeiders (pioniers) die ter werk werden gesteld. Het beeld, zoals op de foto, was niet alleen beeldend in deze omgeving maar ook in andere veengebieden in Nederland.

Kamp 'Het Wijde Gat'

Het Wijde Gat lag aan de Mr. J.B. Kanlaan, net voorbij de scherpe bocht richting Punthorst, zo'n 50-80 meter van de weg af, in het nog jonge Staatsbos. Dit werkvoorzieningskamp had een capaciteit van 96 bedden. De mannen uit dit kamp werden vooral ingezet bij de ontginning van het heidegebied.

Overzicht Joodse werkkampen

Gemeente Staphorst had drie werkkampen. Naast ruilverkaveling en ontginning, werkten de arbeiders in de landbouw. De Nederlandse Heidemaatschappij had grote stukken land in beheer waarop bijvoorbeeld aardappelen werden verbouwd. Kamp 'Het Wijde Gat' werd genoemd naar de vlakbij gelegen waterplas.

Dierenparadijs boswachterij

Zo omschrijft Staatsbosbeheer 'Boswachterij Staphorst het'; "Roofvogels tussen de toppen van de bomen door zien scheren? Sporen van de das ontdekken? Oog in oog met een ree komen te staan? In boswachterij Staphorst, voorheen Staatsbos, is het allemaal mogelijk. Dit bos heeft meer dan bomen alleen.

Lees meer

Vennen herinneren aan de tijd dat hier turf werd gewonnen, de paarse heidepracht kun je nog steeds bewonderen. Logisch dat verschillende diersoorten hier goed floreren". (Foto grote bonte specht: hetreestdal.nl)

Geluid grote bonte specht

Heidevelden: toen & nu

Toen: begrazing door de vele schapen en koeien, hooi en plaggen te winnen en niet te bemesten, werd de grond steeds voedselarmer. Struikhei was een van de weinige planten die hier het beste kon groeien. Tegenwoordig heeft boswachterij Staphorst nog ongeveer 70 hectare droge en natte heide.

Groen erfgoed Staatsbosbeheer

Om de heide in stand te houden wordt er af en toe een stuk afgeplagd en worden jonge boompjes en struiken verwijderd door o.a. vrijwilligers van Natuurbeschermingsvereniging IJhorst-Staphorst e.o. (Klik op de link 'lees meer'.) Foto: hetreestdal.nl.

Lees meer

Op het natuurgebied De Witte Bergen, bij IJhorst, werden vroeger koeien ingezet om de uitgestrekte heidevelden te begrazen. (Archieffoto boven en onder.) Benieuwd naar deze omgeving rond 1854? Klik op de link en maak een topografische tijdreis.

Tweehonderd jaar geleden

De boswachter vertelt

Heide maaien is een van de beheermaatregelen om te zorgen dat heide zich kan verjongen. Onlangs is dit uitgevoerd op een heideveld in de boswachterij Staphorst. Hier is kleinschalig en selectief gemaaid. De heideplanten kunnen zo weer uitlopen.

De boswachter vertelt (link)

Zo krijg je in zijn geheel een veel gevarieerdere heide waarin juist de aan heide gebonden planten en diersoorten kunnen blijven voortbestaan. Om het kenmerkende open karakter van heide te behouden en dat heide geen bos wordt, is het plaatselijk ook nodig om jonge boompjes te verwijderen.

De Vier Bergen, uniek gebied

Wat maakt 'De Vier Bergen' zo uniek? Martijn vertelt: "De struikheide, dopheide en pijpenstrootje (de grassoort) en een mooi stuk heide met enkele vennen. Hier komen soorten voor als adder, levendbarende hagedis, nachtzwaluw, poelkikker, heideblauwtje, bruine vuurvlinder en diverse soorten libellen.

Met een beetje geluk kun je in het natuurgebied 'De Vier Bergen' ook de noordse witsnuitlibel, noordse glazenmaker en koraaljuffer spotten." Klik op de link.

Over deze insectensoorten

Nog meer diersoorten?

Jazeker, structuurrijke heide biedt micromilieus: Dat zijn zeer kleine gebiedjes waarbij alle omstandigheden gunstig zijn voor een soort; denk aan plekken om bijvoorbeeld te schuilen en te zonnen. Dat is van belang voor koudbloedige dieren zoals de adder en de levendbarende hagedis.

Ook mestkevers, zandbijen, sprinkhanen en vlinders profiteren daarvan. Specifieke vogelsoorten van de heide zijn de boompieper, boomleeuwerik, roodborsttapuit en de zeldzame nachtzwaluw die daar broedgelegenheid, voedsel en rust vinden. ’s Winters de kans om ook een klapekster of reeën te spotten.

Kennis over vogels

Staatsbos: vanaf 1930

Net zoals bij de aanleg is ook nu nog het water in de oude vijver een menging van regen en grondwater. Daarom is het ook zo helder en niet zuur. Maar het uiteindelijke doel van de bosaanleg was houtproductie (zwarte dennen).

Nu, een gevarieerd bos

Naast fijnsparren, Japanse lariksen, douglassparren, Corsicaanse- en Oostenrijkse dennen, ook eiken beuken en berken. Een klein gebiedsdeel bestaat uit heide en vennen en meertjes die zijn ontstaan door vervening. Na de laatste houtoogst werd door herplant van meer loofbomen het bos gevarieerder.

Staatsbos, groen erfgoed

Mysterie genezende den

Eind 1995 ontdekte een paragnost tijdens een wandeling in de Zwarte Dennen een boom die een sterke aantrekkingskracht had. De den intrigeerde hem. Hij ging terug en merkte dat deze boom een warmte en energie gaf, die helend is voor mensen. Ook benieuwd naar de andere mysteries, klik op de link.

Mysteries van het Reestdal

Grootste roofdier, de das

Niet voor niets staat de dassenpoot in het logo van Landschap Overijssel en heeft de stichting geïnvesteerd in een prachtige dassenexpositie in De Wheem te Oud Avereest. De das is ook een indicator voor een bepaald leefgebied. de das is ook het grootste (land) roofdier. (Foto: Landschap Overijssel.)

Dassen in het Reestdal (link)

Welke dieren spot je nog meer?

De das komt in de hele boswachterij van Staatsbosbeheer voor (meer dan 10 burchten inmiddels), je kan dus sporen (graafsporen, mestputjes etc.) vinden. Overdag laten ze zich niet zien. Misschien spot je o.a. veel bonte vliegenvangers (door 't grote aanbod aan nestkasten) en wespendief.

Oude (speel) vijver

Op de heide rondom de oude vijver (foto, 2012) komen adders voor. De oude vijver is vooral een paradijs voor bijzondere libellen (waaronder vuurlibel, plasrombout en planten (o.a. oeverkruid, stijve moerasweegbree, maar ook teer vederkruid en dwergvlas).

Natuurbeheer Staphorsterbos

Het gebied is zeer kwetsbaar voor betreding, daarom niet toegankelijk. De plas is wel mooi te overzien vanaf het brede zandpad over het grote heideveld. (Foto oude vijver: mei 2013. Foto adder en plasrombout; M. Bunskoek.)

Bunskoek-Natuurlijk.nl

Veenontginning woeste gronden

De kaart stamt uit 1923. Bron: grote historische atlas Overijssel. Onderste foto: aanleg staatsbos nabij de huidige parkeerplaats aan Vijverweg. Bron: Beeldbank museum Palthehof. Klik op de link om het verloop aan landkaarten Nederland vanaf 1815 te bekijken.

'Topotijdreis.nl' - 200 jaar

Aanleg boswachterij Staphorst

De Staatsbossen zijn tussen 1930 en 1940 aangelegd op arme gronden door werklozen uit het westen van Nederland. Ze werden verplicht daar te werken in het kader van werkverschaffing vanwege de crisistijd die toen voor grote werkloosheid zorgde. Uiteindelijk doel van de bosaanleg was houtproductie.

Organisatie Staatsbosbeheer

Kiosk Zwarte Dennen

In en rond de recreatieplas kun je heerlijk spelen en spartelen. Niet alleen op de zandstrandjes, maar ook op de kinderspeelplaats kunnen kids zich ook buiten het water vermaken. En er is een ligweide. Bij de kiosk kun je in de zomermaanden een hapje en drankje kopen. Er zijn ook toiletten.

Over de Zwarte Mezenroute

Verlaat bij de Kiosk het verharde pad en loop richting de parkeerplaats (zie aanwijzer) tot aan de bosrand. Loop naar rechts het bospad op. De start van de 4km gemarkeerde Zwarte Mezenroute (foto) van de Natuurbeschermingsvereniging IJhorst-Staphorst. Veel plezier samen!

Recreatieplassen: Toen & Nu

Een mediabericht in het jaar 1993 veroorzaakte grote ophef, omdat het voortbestaan van het recreatieterrein De Zwarte Dennen in de boswachterij Staphorst ter discussie stond. 'Staatsbosbeheer vindt de massale toestroom niet langer gewenst en overweegt om het terrein te sluiten'

Het sluiten in verband met de hinder voor plant en dier, maar gelukkig werd het anders. Tegenwoordig kan men rondom de huidige recreatieplas met plezier vertoeven. (Foto's museum Palthehof 'Oude Vijver' 1975. 'Schaatsende meisjes in Staphorsterkleding' 1965)

Unieke flora en fauna

Hier leeft de knoflookpad, een landelijk bedreigde amfibieënsoort. Deze overwinterd op het land, diep ingegraven in het zand. In het voorjaar zet deze pad in het water van de vijver eitjes af en groeien larven er op. Er komt hier namelijk grondwater omhoog.

Dit grondwater is wat minder zuur (bevat meer nutriënten) dan regenwater. Hierdoor kunnen bijzondere plantensoorten groeien (mits de huidige zwemvijver niet schoongemaakt zou worden). Als men niets zou doen krijgt het dezelfde spannende natuurwaarden als de oude vijver.

De huidige recreatieplas Zwarte Dennen moet regelmatig geschoond worden omdat er in het water dichte vegetaties met vederkruiden e.d. groeien. Best gevaarlijk voor de zwemmers omdat ze erin verstrikt kunnen raken. Actuele informatie Staatsbosbeheer en recreatieve mogelijkheden, klik op de link.

Recreatieterrein Zwarte Dennen

Rijrichting per auto (3,5 km)

Om bij het Zonnehorstpad te komen volg je over de Vijverweg de oranje lijn. Rij zo naar 'De Zonnehorst', Evenboersweg 28 in Punthorst. Let op: De beschrijving van het educatieve Zonnehorstpad (2 Km) kun je ophalen tijdens de openingstijden van de boerderijwinkel. Veel plezier.

Openingstijden De Zonnehorst

Het Zonnehorstpad (2 km)

Tip: de educatieve gezinswandeling over het Biodynamische tuinderij 'De Zonnehorst' kan je het beste beleven in de maanden mei tot november. Dan een veelzijdigheid aan groei en bloei op de akkers, aan het walnotenpad, rond de paddenpoelen en sloten. Maar wat ontdek jij nog meer op de akkers?

Over de Zonnehorst

In 1980 is het biologisch-dynamische tuinderij 'de Zonnehorst' gestart vanuit een visie dat wij als mensen verantwoordelijk zijn voor de aarde, met een rijke biodiversiteit als basis (zowel boven als onder de grond). Hun slogan - geZONde bodem en voeding, met liefde gedeeld.

Op de tuinderij zijn hagen, poelen, overhoekjes, (hakhout) bosjes, een voedselbos, kruidenrijke graslanden en akkerranden aangelegd / ontwikkeld die gezorgd hebben voor hoge natuurwaarden. Daarnaast beheert 'de Zonnehorst' de naast het bedrijf gelegen 4 ha grote waterberging.

In het kader van de Kaderrichtlijn Water is in 2013 kanaal de Beentjesgraven, die langs het bedrijf loopt, natuurlijker ingericht. Onderdeel hiervan was de aanleg van een 4 ha grote waterberging. Op eigen initiatief heeft De Zonnehorst het onderhoud in beheer.

Waterberging 2021

Natuurnieuws bij de Zonnehorst

Niet alleen het voedselbos ondergaat een mooie ontwikkeling aan diversiteit, maar ook de natuur op de grote tuinderij. Terugkerende heide, zonnedauw, diverse andere bijzondere planten en vogels die op de rode lijst hebben zich er inmiddels gevestigd. Ook de otter heeft zich al laten zien.

Waarnemingen 'de Zonnehorst'

Boerderijwinkel

De boerderijwinkel bied een ruime variatie aan biologisch producten: groenten, fruit en droogwaren, zuivel, broodbeleg en een klein aanbod aan vlees. Klik op de link

Openingstijden winkel

Zonnehorstpad (2 km)

Het eerste Zonnehorstpad van 1.5 km in 2012 heeft in 2021 een ander verloop gekregen door de aanleg van de 4 ha grote waterberging met stuw en langs de nieuwe akkers van 'de Zonnehorst'. Tijdens de openingstijden van de boerderijwinkel kun je binnen de routebeschrijving van 2 km ophalen.

Natuurcamping en pipowagen

In de zomermaanden zijn er een aantal kampeerplaatsen beschikbaar achter op het land voor de wat avontuurlijke en rust zoekende kampeerder. De slaapwagen (2 personen), staat vermeld bij... (klik op de link).

Bekijk de mogelijkheden (link)