(Bio)diversiteit in het Vechtdal

Welkom in het Reestdal

'Het Reestdal' kent een grote variatie aan landschapselementen waaronder de natuurgebieden van Landschap Overijssel en Het Drentse Landschap. Je waant je op sommige plekken in een openluchttheater waar achter ieder doorkijkje iets moois valt te ontdekken in het coulissenlandschap.

Welkom in het Vechtdal

'Het Vechtdal' kenmerkt zich door andere landschapselementen dan het beekdallandschap 'Het Reestdal'. Ontdek jouw plekje, al wandelend of op de pedalen, in de provincie Overijssel tussen de plaatsen Balkbrug en Ommen. In de tijd van 'toen' en 'nu', in Overijssel kennen we zeven oerlandschappen.

Vechtdal Overijssel verteld...

Ontwikkeling van het landschap

Vanuit deze basis is de mens het land gaan bewerken met de mogelijkheden die het landschap bood. Langzamerhand heeft het landschap zich verder ontwikkeld tot de huidige versie. Ontdek hoe het landschap in jouw omgeving is ontstaan en welke sporen uit het verleden nog zichtbaar zijn.

Lees meer over het landschap

Beheer 'groen' erfgoed

De natuurgebieden in Overijssel kent verschillende beheerders; Landschap Overijssel en Het Drentse Landschap met haar vrijwilligers zijn meer actief rond het grensriviertje Reest. De natuurgebieden van Staatsbosbeheer zijn heel divers rond de regenrivier Vecht in Ommen en het Staphorsterbos.

Begrip 'erfgoed' Overijssel Natuurgebieden Staatsbosbeheer

Balkbrug vanaf de 19e eeuw

Vroeger was dit gebied een onafzienbare vlakte met heide en in de lagere delen veenplassen. Voor de turfwinning werden in de 19e eeuw 'wijken' gegraven om het veen te ontwateren en gestoken turf af te voeren. Er ontstond bebouwing langs kanaal De Dedemsvaart in de voormalige gemeente Avereest.

Eén van de drie belangrijke wegen die van het zuiden naar het noorden van ons land liep, moest vanwege de aanleg van kanaal De Dedemsvaart van een brug voorzien worden. Deze brug kreeg een speciale functie, namelijk een beweegbare balk; 'de balkbrug'. Zo komt het dorp aan zijn historische naam.

Meer weten,, klik op de link.

Voormalige gemeente Avereest

Balkbrug, gezichtsbepalend

Waarden beschermd dorpsgezicht: op 24 november 2011 is een gebied aan de zuidkant van Balkbrug aangewezen als beschermd dorpsgezicht. Het beschermde gebied omvat het centrale, meest gave deel van de negentiende eeuwse, orthogonale veenontginningen in Ommerschans van de Maatschappij van Weldadigheid.

Waarden 'Beschermd Balkbrug'

Verbinding met de Ommerschans

Komende vanaf de brug, in het vroegere hart van Balkbrug, ging men over Ommerweg richting buurtschap Ommerschans, Witharen naar Ommen. Op de foto: één van de vele 'wijken' die een verbinding had met het Kanaal 'De Dedemsvaart'. Er rest nu nog een gedeelte in het beschermd dorpsgezicht Balkbrug.

Maak een tijdreis van 200 jaar

Klik op de link '200 jaar topografie' en maak een tijdreis van 200 jaar door de Nederlandse kaart en de omgeving van de voormalige gemeente Avereest. Hedendaags, vanaf het jaar 2001, gemeente Hardenberg.

200 jaar topografie

Maatschappij van Weldadigheid

Vanaf 1848 werd het graan gemalen door molen 'De Star' in Balkbrug, waarvoor Jan ten Kate een overeenkomst had getekend met de Maatschappij van Weldadigheid. Er werd grond afgestaan om doormiddel van een te graven kanaal vanaf de Ommerschans verbinding (zijkanaal) te maken met De Dedemsvaart.

Geschiedenis komt tot leven...

Kunstwerk symboliseert kanaal

Kunstwerk Balkbrug (Vechtdalverbinding) 2021: De drukke N377 kruist Balkbrug in het hart. Dit ontwerp voorziet in een onderdoorgang voor het snelverkeer zodat de twee helften van het dorp weer beter met elkaar in verbinding komen. Het ontwerp (A&E architecten) symboliseert het voormalige kanaal.

Lees meer

Historie molen de Star

De molen aan de Koloniewijk, een zijwijk van kanaal 'De Dedemsvaart', is gebouwd in 1848. Vanaf de kruising Balkbrug had je toen zicht op de molen. Om graan te lossen kon men met een puntertje tot in de molen varen. In 1974 is de molen verplaatst naar de huidige locatie.

Geschiedenis molen (link)

Het Magazijn

Het Magazijn is oorspronkelijk gebruikt als opslagplaats voor onderhoudsmaterialen voor kanaal 'De Dedemsvaart' en stond dichtbij de molen. Na het dempen van het kanaal is 'Het Magazijn" verplaatst naar de huidige locatie. Het Magazijn en korenmolen 'De Star' zijn industriële monumenten.

Hedendaagse bedrijvigheid...

Vrijwilligers van molen 'De Star' en hun vrienden houden de geschiedenis levend en organiseren regelmatig activiteiten! O.a. op de Nationale Molendag (in mei), Open Monumentendag (in september) en tijdens plaatselijke wandel- en fiets-evenementen.

Openingstijden molen

Streekproducten molenwinkel

In principe is molen ' De Star' op elke zaterdag van 10 tot 16 uur geopend, zo ook het winkeltje in 'Het Magazijn' met streekproducten (meel / bakproducten, kaassoorten van 'De Weldaad' en droge worst van boerderij Uut 't Veld). Er is dan ook een (warme) consumptie mogelijk.

Voormalige kolonielanen

De Kolonie: De bomenrij aan één zijde lijkt zo gewoon, maar het verhaalt nog over toen. De roerige periode 'Maatschappij van Weldadigheid' (1818-1888). Via de link het unieke verhaal over het ontstaan 'zeven landbouwkoloniën in zeven jaar tijd'. Waarvan vijf koloniën in Nederland en twee in België.

Als fietser zie je in deze route niet zoveel terug van die kaarsrechte 'dreven' in het buurtschap 'Ommerschans', wel als wandelaar. Dan krijg je de rechte lanen meer in zicht. Bovenste foto; een kolonielaan in Ommerschans. Onderste foto: een zogeheten 'dreef' in Wortelkolonie, België.

Zeven koloniën: 1 geschiedenis

Het harde werk en de gezonde buitenlucht moesten duizenden armen (kolonisten) op het rechte pad houden en tot betere mensen maken. 80 km² woest landschap werd eigenhandig omgevormd tot landbouwgrond met kaarsrechte dreven of lanen en keurige gebouwen. Over de koloniegeschiedenis, klik op de link.

Eén geschiedenis, 7 verhalen

Keramiek en passie

Monigue Meijer, Maatschappijwijk 4, Witharen is sinds 1990 bezig met het maken van keramiek. Haar werk is geïnspireerd op de mens. De beelden die ze maakt ontstaan vanuit het gevoel en ontstaan al werkende. De expositieruimte is gevestigd in het voormalig bakhuisje. Privébezoek vooraf overleggen!

Keramiek Atelier De Engel

Walnotenbomen en Hazelaars

In 1998 hebben de eigenaars vijf hectare grond beplant met Hazelaars en Walnotenbomen. Hiermee is een mooie boomgaard gecreëerd. Verschillende dieren voelen zich hier thuis, zoals reeën en dassen. Tussen de walnoten staat een picknicktafel om uit te rusten en een nootje uit de notenkast te kraken,

Plantage Witharen

Gerenoveerde boerderij

In de voormalige deel van deze gerenoveerde boerderij, Balkerweg 37, is het viltatelier Bodyflower & blauwe bessen pluktuin van Ingeborg en Percy Honer-Marsch gevestigd. In de zomer is er doorlopende expositie. Vilt maken is een oeroude techniek.

Viltatelier Bodyflower

Blauwe bessen pluktuin

Zomers lekker smullen van die heerlijke donkerblauwe bessen. Voor het plukken van de blauwe bessen kunt u hier, tegen betaling, komen plukken van half juli/eind augustus. Adres: Balkerweg 37, 7731 RX Ommen

Blauwe bessen pluktuin

Fruitbedrijf de Varsenerhof

Wijngaard en fruitbedrijf de Varsenerhof, familie Grootens, Emslandweg 6 in Ommen. De wijngaard en fruittuin is ieder seizoen weer helemaal anders. Lente, zomer, herfst en winter hebben elk zo zijn eigen specialiteit. Van de vruchten wordt wijn, sapjes en jam gemaakt. Door de week kunt u wandelen.

Wijngaard Varsenerhof

Infopunt Wijngaard Varsenerhof

Wijngaard Varsenerhof is beperkt open, maar aan het begin van hun terrein is een overkapte informatiehoek ingericht om de passerende wandelaar of fietser te voorzien over de mogelijkheden in de regio Vechtdal.

Boerderijcamping Varsenerveld

Boerderijcamping Het Varsenerveld ligt middenin het prachtige Overijsselse Vechtdal. Vanaf de camping wandelt u zo de bosrijke omgeving in of fietst circa 3 km naar het gezellige centrum van Ommen. Er is gratis Wifi over glasvezel en elke kampeerplaats is daarnaast voorzien van elektra (10A).

Lees meer

Receptie is tevens Rustpunt

De receptie, op het boerenerf, is een Tourist-Info-Punt(VVV) en Rustpunt. Pak gerust een kopje koffie of thee en ervaar het gastvrije boerenleven wanneer u gebruik maakt van het zomerse terras. Terwijl uw fiets opgeladen wordt, kunnen de de kinderen spelen of knuffelen met de boerderijdieren.

Natuur en milieu Vlierbelten

Door de komst van het ecoduct Vlierbelten worden de grote bos- en natuurgebieden gelegen aan weerszijde van de N340 via het ecoduct met elkaar verbonden. Zo ontstaat een veilige verbinding voor grote en kleine dieren, zoals reeën, dassen en hagedissen.

Landgoed 'Den Woesten Heide'

Op de site van landgoed 'Den Woesten Heide' duikt de huidige eigenaar diep in de historie over de natuurgebieden. In 2016 is het varkensbedrijf “Heidehoeve” verkocht. Niet mee verkocht is de geschiedenis op Dwarsdijk 5 en die behoren bij het landgoed Woesten Heide.

Lees meer

Natuurgebied 'De Woest'

'De Woest', nu een eeuwenoud stukje natte heide. Een restant wat eens een onmetelijk veengebied was (toen begraasd door schapen). Het dreigde dicht te groeien tot bos en wordt door een groep vrijwilligers in samenwerking met de gemeente en de pachter beheerd.

Lees meer

Beeldentuin Witharen

Thea Dijkema (keramiste) en Louis van Vilsteren (meubelmaker) aan de Witharenweg 24 in Witharen hebben per 2024 het stokje overgedragen aan de nieuwe eigenaren van de Beeldentuin Witharen. Meer weten, klik op de link.

Beeldentuin Witharen

De Kookweide & De Velshoeve

'De Kookweide' is een onderdeel van het melkveebedrijf 'De Velshoeve' in Witharen waar Marcel en Nicole, samen met de kinderen, elke dag met veel plezier, passie en liefde de koeien verzorgen in (h)eerlijke melkproducten.

Boerin Nicole vind het leuk om naast het fulltime boerin te zien, ook haar verhaal en passie voor kaas, koken en (h)eerlijk eten met anderen te delen. Dit doet ze in haar eigen, sfeervol ingerichte ruimt op de boerderij. DE KOOKWEIDE genaamd. Alles is op afspraak en vanaf 6 personen.

De Kookweide & melkveebedrijf

Oude tijden herleven

De kern van Witharen behoorde tot de vroegere marke van Ommen. Het westen van het buurtschap behoorde tot de marke Varsen. Op de grens van deze marken lag als herkennings teken de Crueskuele. Er was regelmatig twist over de grens omdat deze door zand was onder gestoven.

Begrip 'Crueskuele'

'Crueskuele', een woord voor 'Grensafscheiding' tussen de zogenaamde "Marken". Vanaf de middeleeuwen werden de gebieden onderverdeeld in Marken. Zo was het gebied dat nu Witharen heet onderverdeeld in de Marke Ommen en de Marke Varssen. Op de plek van Witharenweg 17 was zo’n grensafscheiding.

Het waren a.h.w. twee greppels die elkaar kruisten. In het middel werd dan een grote stok, gezet. Op diverse plekken langs die grens zag je dus, als het goed was, die tekens, zodat de schaapherders van de marke Ommen wisten dat ze niet verder mochten anders kwamen ze op het gebied van Marke Varssen.

Beeld 'Crueskuele'

Zomer 2016: Als onderdeel van het project 'Erve Witharen' een beeld onthuld: "de Verbeelding" van de Crueskuele door keramiste Thea Dijkema. Het beeld is gegoten in Alluminiumcement, met daarin vermengd een emmertje zand, dat opgegraven is op de plek waar de Crueskuele heeft gelegen.

Geplaatst op een eiken stam, van een boom die voorjaar 2016 geveld is, en ook op dezelfde plek stond. Aangenomen kan worden dat die eik een nazaat is van de eiken die daar in de middeleeuwen stonden, en wie weet zijn het dezelfde korreltjes zand die er ten tijde van de grensgeschillen ook lagen.

Het geheim van Witharen

In het centrum Witharen staat het kunstwerk "De Druppel". Dit kunstwerk, gemaakt door Louis van Vilsteren en Thea Dijkema, is geïnspireerd op het feit dat Witharen midden in een waterwinningsgebied ligt. Uit de zandrillen van Witharen wordt al sinds 1932 grondwater gepompt, bedoeld als drinkwater.

Grondwaterbeschermingsgebied

Historie Witharen & omgeving

Het gebied ten noorden van Ommen: De afwisseling van bos, uitgestrekte weilanden met dreven (kolonielanen), koeien en paarden, maakt het gebied uniek. Ontdek de vergeten geschiedenis van de Crueskuele, waar al vanaf 1418 werd door Ommenaren en Varsenaren gestreden werd om een grenspaal.

Verdedigingswerken Ommerschans

De Ommerschans, één van de verdedigingswerken uit de Spaanse oorlog rond 1625 gebouwd. Later, begin 19e eeuw, werden de bedelaars uit het hele land hier naar toe gestuurd.

Lees meer

Historie Ommermoer

Het huidige Ommerveld werd in de 19e eeuw rendabel gemaakt door in het hoogveen greppels te graven voor de ontwatering. De niet af te turen heidevelden werden in brand gestoken, daarna werd in de afgekoelde vruchtbare aarde boekweit gezaaid. Het zogeheten armeluisgraan in Ommermoer. Lees meer >>>

Boekweit, nu een bijenplant

Historie Tolhuis

De huidige Balkerweg (vroeger de Ommerdijk) was de enige begaanbare weg die door het moeras ‘Het Ommer Moer’ naar het Noorden liep. Midden 1800 werd de weg Ommen-Balkbrug verhard. Om de aanlegkosten te verhalen op de verbruikers werd Tol geheven. Foto: Atelier Witharen.

Rijksmonument

Het Tolhuis aan de Balkerweg nr. 60 is nog een stille getuige hiervan en is nu een Rijksmonument. De tolgaarder had vanuit de kamer aan de voorkant van de boerderij aan beide kanten zicht op het verkeer. Voor paard en wagen moest 15 cent tol betaald worden en voor een motorfiets 7 cent.

Verborgen waterwegen Witharen

1810 Oud Ommen: Met de aanleg van een “Nieuwe vaart” tussen de Vaart bij Sluis V in Balkbrug en de Vecht bij Ommen wilde het gemeentebestuur van Stad-Ommen het tij keren tegen een economische teruggang. Maar de gravers van de nieuwe waterweg bleven steken in de zandbulten van Witharen.

Geschiedenis 'Nieuwe vaart'

Woeste grond tot buurtschap

Vanaf 1900 werd de schop en ander materieel ter hand genomen om de nog overgebleven woestenij in te wisselen voor vruchtbare akkers en weidegronden. Zo werd vanuit de 'woeste grond' de huidige hechte buurtschap 'Vinkenbuurt' gesticht. Foto: Klaas Poppens.

Lees meer

Kunstwerk 'De Twee Vinken'

Kinderen van de basisschool hebben aan de hand van kunstwerken de agrarische achtergrond van deze buurtschap in beeld gebracht in de wandeling 'rondje Vinkenbuurt'. De informatie is te lezen op het infopaneel. Er staat bij het pleintje met banken ook een schuilhut.

Zichtstal Koonstra

In de serrestal van melkveebedrijf Koonstra lopen de koeien vrij rond. U bent van harte welkom bij het bord 'open' (of vooraf even bellen) om een kijkje te nemen onder het genot van een kop koffie of thee. Een rondleiding individueel is niet mogelijk, wel met een groep in overleg vooraf.

Vrijloopkaas 'de Weldaad'

De koeien op het Melkveebedrijf Koonstra in de Vinkenbuurt krijgen alleen regionaal geteeld voer. Zo is de herkomst goed te traceren en belasten ze het milieu minimaal. Bovendien is het voer GMO vrij. Van de melk die er geproduceerd wordt er heerlijke vrijloopkaas gemaakt en dat proef je!

De boer als gastheer

Wat is hier te beleven...

In de ontvangstruimte hangen schilderijen van de boerin; portretten en landschappen. De koeien in de natuur vormen een grote inspiratiebron. Bij 'open' zijn er streekproducten te koop in de boerderijwinkel zoals een 'weldaad' kaas en o.a. jam in verschillende smaken van 'Wijngaard Varsenerhof'.

Bedelaarskolonie Ommerschans

In 1819 gaf Koning Willem I het vruchtgebruik van de oude Ommerschans, gelegen even ten zuiden van het dorp Balkbrug en ten noorden van de gemeente Ommen, aan de Maatschappij van Weldadigheid. Die had het jaar ervoor haar eerste kolonie (Frederiksoord) bij het Drentse Vledder ingericht.

Aannemer Eltje Nuis bouwde op de binnenplaats van de voormalige schans een enorm gebouw; circa 100 x 100 meter en 2 verdiepingen hoog. (Op de foto, het verval.) Dat bood toen plaats aan 1000 bedelaars, die te werk werden gesteld op één van de werkplaatsen op het terrein of op een van de 21 hoeves.

Historie 21 hoeves

Het werk in de kolonie Ommerschans bestond uit veld-en fabrieksarbeid. Het hoofddoel was echter veldwerk. Hiervoor werden 21 hoeves gebouwd, ieder met 35 ha grond. Verdeeld over het 700 ha groot gebied en aangelegd volgens een vast patroon van paden en lanen, orthogonaal (zie plattegrond).

Vind je weg in Ommerschans

Hoe het verder ging

Ten oosten van de Ommerschans ontstond een heuse veenkolonie, waarbij kanaal De Dedemsvaart (tussen Hasselt en Ane) werd gebruikt voor het afvoeren van turf uit de nieuwe veenderijen. Tevens ook voor het aanvoeren van veroordeelde bedelaars en mest- en bouwstoffen voor de bedelaarskolonie.

Lees meer over dit kanaal

Historie Sluis V(ijf)

Sluis V: het gebied staat te boek met een bewogen geschiedenis. De sluis in het kanaal 'De Dedemsvaart' werd ook wel "Het Veenschut" genoemd. De eerste sluis was geheel van hout, grotendeels in 1846 vernieuwd. Foto boven: Sluis V in 1932 met een bakkerij en café Koster. Nu, eetcafé d' Olde Heerd.

Kanaal: halve eeuw spitwerk

De houten constructie van Sluis V in het kanaal 'De Dedemsvaart' werd regelmatig in gedeelten of volledig vernieuwd voor en vanaf het jaar 1844. In 1928 werd er meer westelijk een compleet nieuwe sluis gebouwd. Schippers voeren met hun beladen turfschepen door het kanaal.

Een schipper vertelt...